Psikolojik Sağlamlığı Yüksek Çocuk Yetiştirmek
Bir önceki yazımda ruhsal açıdan dayanıklı çocuk yetiştirmek için aşırı ebeveynlik tutumunun farkına varmanın öneminden bahsettim. Bu yazıda ise psikolojik sağlamlığı yüksek, mutlu ve başarılı çocuklar için anne babaların çocuklarına kazandırması gereken beş özelliği daha ayrıntılı ele alacağım.
- Dayanıklık
- Öz Düzenleme
- Zorlukların üzerinden gelebilecekleri kaynaklara sahip olma
- Saygı
- Sorumluluk
Dayanıklılık
Dayanıklılık sayesinde, çocuklarınız şimdi veya gelecekte karşılaşabilecekleri durum ne olursa olsun zorlukların üstesinden gelme olanağına sahip olacaklar. Dayanıklılık onlara dünyayla yüzleşebilmeye dair güven verir karşılaşacakları durum ne olursa olsun idare edebileceklerine inanırlar. Bu onların başarısızlık veya zorluk korkusuyla daha ilginç hayatlar yaşamalarını ve daha fazlasını başarmalarını sağlayacaktır.
Ebeveynlerin aşırı koruması, çocukların dayanıklılık geliştirme yeteneğini azaltır, çünkü onları bir hedef peşinde koşarken hissedebilecekleri rahatsızlık veya zaman zaman zorluklarla başa çıkmayı öğrenme fırsatından mahrum eder. Aşırı duyarlı bir şekilde korunan çocuklar hayatlarını daraltmaya ve sadece başarıdan emin oldukları aktiviteleri yapmaya ve yakın çevrelerinin tam kontrolünü elinde tutmaya başlayacaklar.
Çocuklarınızın yaşlarına uygun zorluklarla karşılaşmalarına izin vererek dayanıklıklarını arttırabilirsiniz. Biraz sinir bozucu sonuçlarla karşılaştıklarında hemen adım atmamak gibi küçük başlangıçlar yapabilirsiniz. Bir zorlukla karşılaşsalar bile çabalamaya devam etmelerine izin verin. Yardım istediklerinde sorunun üstesinden gelebilmelerine yardım edecek sorgulama ve akıl yürütme süreçlerini işe koşmalarını sağlayın. Aynı zamanda, çocuklarınızı gerçek çabaları ve kalıcılıkları için övdüğünüzden emin olun. Bir konuda başarılı olduklarında bu onların bir zorluğun üstesinden gelmelerini sağlayan ya da yeni bir beceri öğrenmelerini sağlayan niteliklerini anlamalarına yardımcı olacaktır. Çocuklarınızın, zorlu görevler karşısındaki dayanıklılıklarını fark etmek çocuklarınızı gelecekteki zorluklarla yüzleşmek için gerekli güce sahip olduklarına inanmaya da teşvik edecektir.
Öz Düzenleme
Öz-düzenleme sayesinde çocuklarınız kısa vadede hoşnutluk getirecek bir şeyi yapmaya gelecekteki daha büyük hedeflerini düşünerek karşı koyabilecekler, örneğin öğleden sonraları bilgisayar başında vakit harcamak yerine ödevlerini bitirmek, okuldan eve giderken tatlı satın almaya direnmek ve böylece yeni bir kitap için para biriktirebilirler ya da zaman zaman yuvarlanmalara ve başarısızlıklara rağmen yeni numaralara hakim olmak ve kaykay hareketlerini uygulamak için çok çalışmak.
Hayatta iyi olan hemen hemen her şey – başarılı kariyerler, işletmeler, ilişkiler, yaratıcı çabalar – anında tatmin olmanın cazibesine kapılmak yerine “yavaş pişirme” nin sürdürülmesine dahil olan öz düzenlemeye bağlıdır. Eğer çocuklarınızın şimdi ve burada konteksinde her daim mutlu ve başarılı olmalarını sağlarsanız, bazen gelecekteki faydaları için mevcut tercihlerini veya geçici ruh hallerini görmezden gelmenin değerini keşfetme şansı elde edemezler. Öz-düzenleme becerilerini geliştirebilmek için ise verdiğiniz tepkilerde, koyduğunuz kurallarda ve rutinlerinizde tutarlı olmalısınız.
Sabah kalkma, kahvaltı etme ve oyuncaklarıyla oynamadan önce okul kıyafetlerini giyme alışkanlıkları gibi çocuklarınızın takip etmesi gereken birkaç temel kural ve öngörülebilir rutin oluşturun. Tutarlı ve sakin sonuçların da yardımı olur. Çocuklarınızın bir talimatı görmezden gelmenin, sadece bir süreliğine bile olsa, bazı ayrıcalıklarını kaybedecekleri anlamına geldiğini bildikleri takdirde, sınırları zorlama olasılıkları daha düşük olacaktır. Çocuklarınıza her zaman sorumluluklarını hatırlatma isteğinize karşı zaman içinde karşı koymalısınız. Kendi iç motivasyonları, sizin onlar için her zaman bir “çalar saat” gibi davranan hatırlatmalarınızdan uzun vadede daha etkili bir teşvik olacaktır.
Beceri
Zorlukların üstesinden gelebilecek kaynaklara sahip olma, çocuklarınızın eylemlerini mevcut duruma göre ayarlama yeteneğini açıklar. Değişen koşullara karşı dayanıklı olmaktan daha fazlasını içerir. Kaynaklara sahip olan çocuklar davranışlarını uyarlayabilir ve değişen bir duruma uygun şekilde yanıt verebilir. Bu, kaosun ortasında çözümler bulmaya, suçlayacak veya mağdur edecek birini aramak yerine başa çıkma yollarına odaklanmaya bağlı. Çocuklarınızın sorunlarını çözmek için kendi kaynaklarınızı kullanırsanız, nasıl adapte olacaklarını öğrenme şansı bulamayacaklar.
Kendinizi çözüm bulucu olarak belirleme riskiyle karşı karşıyasınız ve çocuklarınız sorunları kendi başlarına çözmeleri gereken bir yaşta olsalar dahi çözüm için size bakmaya devam edebilir. Aşırı ebeveynliği tanımlayan belki de en önemli göstergesi anne babaların üniversitede okuyan çocuklarının ufak sorunlarını dahi çözmeye çalışmasıdır. Mesela çocuklarının ödevleri için üniversite hocasından ek süre talep etmek ya da üniversite çağındaki çocuklarına yemek ve temizlik yapmak için bir görevli aramak gibi. Çocukların yetişkinlikte bile kendi eksenleri etrafında dönmeleri, kendilerine yetmeleri gerekmediğinde, nasıl uyum sağlayacaklarını ve başa çıkacaklarını asla öğrenemeyecekler ve önlerine çıkan kaçınılmaz zorluklardan daha olumsuz etkilenecekler.
Çocuklarınızın kaynaklara sahip olmasını geliştirmenin yolu çok basit: onların problemlerini onlar için çözmeyin. Her yıl, çocuklarınızın yaşlarına uygun zorluklarla karşı karşıya gelmesine izin vererek başlayın işe mesela garsona lavabonun nerede olduğunu sizin sormanız yerine onların sormasına izin verin, öğretmenlerine sizin sormanız için adım atmak yerine, onları ödevlerinde nerede yanlış yaptıklarını sormaları konusunda cesaretlendirin. Ayrıca onları evde daha fazla problem çözmeleri için yönlendirebilirsiniz mesela kardeşleriyle televizyon ya da bilgisayar için kavga etmesi gibi. Başka bir strateji de alternatif senaryolar için alıştırma yapabilirsiniz. Bir sorunla karşılaştıklarında ne yapacaklarını ve sorunu nasıl çözeceklerini onlara sorabilirsiniz.
Saygı
Daha geniş bir topluma uyum için saygı esastır. Tipik olarak otorite figürlerine uygun saygı gösterilmesi ve evde ve okuldaki sosyal sözleşmeleri takip etmekle ilişkili olmasına rağmen, çocuklara saygıyı öğretmek, diğer insanların haklarını ve duygularını düşünmenin ötesine geçer.
Eğer çocuklarınıza sürekli olarak bir ortamdaki en önemli insan olduklarını öğretirseniz saygı duyma ve çevrelerine uyum sağlama yeteneği geliştirmezler. Çocuklarınızın kazanmasını ya da zafere ulaşmasını sağlamak için durumları değiştirmek, diğer insanlar parladığında rahat olmayı öğrenemeyecekleri anlamına gelir. Bu onlara uzun süreçte zarar verecektir, ekip üyesi ya da çalışma arkadaşı olarak onları daha az çekici seçenekler haline getirecektir.
Bu yüzden çocuklarınızın diğer insanların ihtiyaçlarına olan saygısını oluşturmaya ve onları gençlik yıllarının her anında ilgi merkezi olmayı beklememeleri konusunda cesaretlendirmeye başlamanız önemlidir. Çocuklarınıza oyunlarda sırayla oynamayı öğretin, yemek masasında konuşmanın yanı sıra başkalarını da dinlemeyi öğretin, kıt kaynakların kullanımı konusunda iş birliği yapmayı öğretin mesela kardeşleriyle televizyonu paylaşmak, son dilim pastayı veya pizzayı almakta ısrar etmemek gibi. Bu becerileri gösterdiklerinde onları övün ve sergiledikleri iğrenç, dikkat çekici davranışlara çok fazla dikkat göstermemeye dikkat edin.
Sorumluluk
Sorumluluk, saygının bir uzantısıdır ve çocuklarınızın çevrelerindeki insanlara ve genel olarak topluma fayda sağlayacak şeyler yapmasını içerir. Halka açık bir yerde yumuşak bir sesle konuşmak veya yaşlı bir kişinin otobüse oturmasına izin vermek gibi küçük faaliyetler olabilir. Sorumluluk demek yaptığınız hataların sorumluluğunu üstlenebilmek, yanlış bir şey yaptığınızda sahiplenmek ve düzeltmek demektir.
Çocuklarınızın haklarını sorumluluklarından üstün tutup bunlara öncelik verdiğinizde, sorumluluk becerisini öğrenmelerini ve topluma katkıda bulunmanın sağlıklı yararlarını deneyimlemelerini önlersiniz. Çocuklarınıza, başkaları için yaptıklarında, başkalarının onlar için yaptıklarından daha fazla olmasa da, mutluluk olduğunu hatırlatın.
Çocuklarınıza sorumluluk öğretmenin en etkili yollarından biri, onlara küçük yaşlardan itibaren ev işleri vermektir. Üç yaş civarı çocuklar masayı kurmaya yardımcı olabilir ve ailenin üyelerine katkıda bulunuyormuş gibi hissedebilirler. Siz bunu öğretmeye ne kadar erken başlarsanız, onlar aileye katkıda bulunmaları gerektiğini o kadar çok kabul ederler. Çocuklarınızın sorumluluk bilincini geliştirebilecek diğer yollar şunlardır: harçlıklarının birazını ya da sahip oldukları şeyleri hayır kurumlarına bağışlamaları için onları davet etmek; onlara bir evcil hayvanın ihtiyaçlarından sorumlu olma şansı sunmak (yeterince büyük olduklarını varsayarak); onlara komşulara yardım etme şansı vermek; onlara gönüllü işler yapabilmeleri için fırsat vermek.
Son zamanlarda yapılan araştırmalar, birçok modern ebeveynin çocuklarını fazladan koruduğunu, bakımını yaptığını ve onlara yardımcı olduğunu, çocuklarının becerilerini azalttığını ve refahlarına zarar verdiğini göstermektedir.
“Aşırı ebeveynlik” terimleri ebeveynliğe olan bu aşırı yaklaşımları tanımlar. Çocuklarınız için zorluklardan arınmış, “mükemmel bir çocukluk” sağlamaktan kaçınmaya çalışın. Bunun yerine çocuklarınızın yaşlarına uygun görevlerle yüzleşmesine izin verin ki böylece temel yetenekler olan dayanıklılık, öz-düzenleme, zorluklarla baş edebilmek için kaynaklara sahip olma, saygı ve sorumluluk gibi yetenekleri geliştirebilsinler. Çocuklarınızın hedefleri doğrultusunda ilerlerken ara sıra rahatsız edici duygularla yüzleşmelerine izin verin. Bu onların temel yeteneklerini geliştirmelerine yardımcı olacaktır. Örneğin, bunu onlar için yapmak yerine blokları üst üste dizmeyi öğrenmek gibi bir zorlukla devam etmelerine izin verin. Onların akademik başarısızlıklarıyla yüzleşmelerine izin verin ki böylece organizasyon ve öz-düzenleme becerilerini geliştirme şansları olsun.
Ayrıca okullardaki en iyi niyetle yapılan fakat öğrencileri zorluklardan ve sorumluluklardan yoksun bırakan çevre karşısında uyanık olmanız gerekmektedir. Öğretmenleri ve okulu öğrencilerin olgunluğunu ve dayanıklılığını geliştirecek görevler hazırlamaları konusunda kendi etkinizi kullanarak cesaretlendirin.
Tabii ki, tüm çocuklar aynı mizaçla doğmaz. Bazıları diğerlerinden daha bağımsız ve yeteneklidir. Fakat çocuğunuzun becerisi eksik gibi görünse de bu sizin algılanan açığı telafi etmek için daha fazla adım atmanız gerektiği anlamına gelmez. Klinik olarak, ebeveynlerin çocuklarına küçük yaşta etiket yapıştırdıklarında, neredeyse kendi kendini gerçekleştiren kehanetler haline gelebileceklerini görüyorum. Mesela eğer ebeveynler bir çocuğu diğer kardeşlerine göre tembel olarak etiketlerlerse, o çocuğa sorumluluklarını diğer ‘organize’ kardeşlerine hatırlattıklarından daha çok hatırlatırlar. Bu durum zaman geçtikçe diğer kardeşleri daha fazla hazır ve nazır olurken o ‘tembel’ çocuğun daha az öz-düzenleme ve sorumluluk hissi geliştirmesine sebep olur. Benzer şekilde, ‘kendine güvenen’ olarak etiketlenmiş bir çocuk ebeveyn yardımı olmadan çok daha fazla zorlukla karşılaşabilir, böylece dayanıklılığını geliştirir, oysa ‘utangaç’ etiketli kardeşi aşırı korunur ve aşırı yardım görür, sonuç olarak bağımsızlığı daha da azaltılır. Buna karşı koymak için, çocuklarınızı gelişimlerinin çok erken dönemlerinde belirli özelliklere sahip oldukları şeklinde etiketlemekten kaçının. Kişiliklerini basitleştirme eğilimlerinize karşı koyun ve onlara ‘doğal’ kişilikleri olduğuna karar verdiğiniz şeyi söylememeye çalışın. Adım attığınız ve onlara yardım ettiğiniz her anın farkında olun, eylemleriniz, yetenekleri hakkında ne düşündüğünüzü onlara bildirme riski taşır, bu da onları zorluklarla yüzleşmede daha az kabiliyetli hissettirir.
“Çim biçme makinesi ebeveynliği” yoluyla yolu yumuşatmak, çocuklarınızı yalnızca düzgün yollara hazır hale getirmeye yarar. Çocuklarınızın etrafında sürekli gezinmek, onları sadece sizin varlığınıza daha da bağımlı hale getirir. Onların en sevdiği kişi olarak, kendinize çocuklarınıza her gün yardım etmek için ne yapabileceğinizi sormayın, onların kendisine yardım etmesini sağlamaya yardım etmek için ne yapabileceğinizi sorun. Bu, onları önlerinde uzanan hayat yolculuklarının tümseklerine, çarpıklıklarına ve dönüşlerine gerçekten hazırlayacak bir ebeveynlik eylemidir.
Bunları da beğenebilirsiniz
Kötü Geçen Bir Günü İyi Hale Getirebilmek İçin Neler Yapılmalı?
Öz-Güven
Bir yorum
Sezen Ayta
Çoğu zaman çocuklarımız için yaptığımız ve övünç duyduğumuz şeylerin zarar verici de olabileceğini gördüm