Kararsızlıkla Yolculuk
“Kalma çok kararsız, sonra olursun hiç yararsız.” Demiş atalarımız. Peki nedir bizi bu yararsız, düşünceli yapan kararsızlık?
Bazen karşımıza, istediğimiz hedefe ulaşmak için seçim yapmamız gereken birden fazla yol çıkar. Bu yollardan hangisinin bize uygun ve en iyi olduğunu, hangi yolda daha mutlu olacağımızı düşünce sarmalı şeklinde doldurur zihin. Bu düşünce sarmalı da karasızlığı doğurur.
Peki bu kararsızlık hangi durumlarda çıkar karşımıza?
Kararsızlığıyla ün yapmış bir paşa vardı. Öyle karasızdı ki bir iş yapacak olsa şöyle mi yapsam böyle mi yapsam, bir yere gidecek olsa şuradan mı gitsem buradan mı gitsem diye düşünene kadar saatler geçerdi. Bir gün bu paşa bir köşk yaptırmak istedi. Ve ülkenin tek mimarını çağırarak ‘bana güzel bir köşk yapacaksın, bende seni memnun edeceğim’ dedi.
Paşanın huyunu bilen mimar: köşkün size sürpriz olmasını istiyorum. Eğer yapılana kadar görmezseniz teklifinizi kabul ederim.’ der ve padişahta mecburen kabul eder çünkü başka mimar yoktur. Aradan aylar geçer köşk tamamlanır, mimar paşaya haber gönderir. Paşa gelir, gerçekten de güzel bir köşk olmuştur. İçini gezmeye başlayınca paşanın keyfi kaçar ve mimara bağırır: ‘Mimar efendi, mimar efendi böyle koskoca iki katlı köşkte sadece bir tane yatıp uyuyabileceğim oda olur mu? Niçin fazla yapmadın?’ Mimar sakin ve kurnazca bir cevap verir ‘Aman paşam! Vallahi sizi düşündüm. Eğer iki veya daha fazla yatak odası yapsaydım, uykunuz geldiği zaman ona mı gitsem, buna mı gitsem diye karar verene kadar iş-işten geçerdi, uykunuz kaçardı, hadi birine yattınız aklınız öbür yatakta kalacağı için gözünüze uyku girmezdi!’ der. Örnekte de anlatıldığı gibi günlük olan olaylarda bile kararsız kalan bireyler için önemli kararlar vermek çok daha zordur. Bu hikayede mimar paşanın kararsızlığını önlemek için ona tek seçenek sunmuştur. peki bu ne kadar doğrudur? kararsız kalmamak uğruna diğer seçenekleri görmezden gelmek…
Peki nedir bu kararsızlık, nasıl kararsızlıktan karar aşamasına geçilir?
Karasızlık; birden fazla seçenek arasında seçim yapamamak, diğer seçenekleri kaybetmeyi göze alamamaktır. Bu motivasyon eksikliği ve önemsememe durumundan dolayı karar vermede zorlanmaktan farklıdır. Karasızlıkta tereddüt, neyin ya da hangisinin daha doğru olduğu konusunda bir sonuca varamama, ikilem yaşamadır.
Peki kişi neden hayatındaki seçimlerde kararsız kalır?
Gelişim psikolojisine göre kişilerin kararsız kalmasının en büyük sebebi bir çatışma yaşamasıdır. Çatışma; bireyin iki farklı istek, duygu, düşünce ve olasılık karşısında kaldığında bunlardan birini seçememesi durumuna denir. Belirli bir konuda karar vermede zorluk çekmeye, gerginleşmeye başlayan kişi, büyük bir olasılıkla, bir çatışma içindedir. Üç türü bulunmaktadır:
1.Yaklaşma-yaklaşma çatışması:
Bireyin istekli olduğu iki durum arasından birini istemesi sonucunda ortaya çıkan çatışma türüdür. Örneğin, aynı anda istediği bölüm ile şehir arasında tercih yapmak zorunda kalan bir üniversite öğrencisinin durumu.
2. Yaklaşma-kaçınma çatışması:
Bir nesne ya da objenin birey için hem olumlu hem de olumsuz durumu olmasından sonra ortaya çıkan çatışma durumudur. Örneğin; pasta yemeyi çok seven birinin, kandaki şeker değerinin yükselmesinden korkması.
3.Kaçınma-kaçınma çatışması:
Bireyin istemediği iki durumdan birini seçmek zorunda kaldığında yaşadığı çatışma türüdür. Örneğin; öğrenci olan Remzi’nin hem okula gitmek istememe, hem de çıraklık yapmak istememe durumudur.
Çatışmayla birlikte hayatta kararsız kalmanın farklı nedenleri de bulunmaktadır. Bunlar:
- Karar verilen konunun kişi için çok önemli ve değerli olması,
- Verdiğim karardan pişman olursam, ya yanlış bir karar verirsem şeklindeki endişeli düşünceleri,
- Bağımlı kişilik yapısına sahip olması. Bu yapıya sahip kişiler diğer insanlara aşırı bağımlıdırlar ve onlardan sürekli onay almaları gerektiğinden kendi başlarına karar veremezler.
- Baskıcı ve otoriter anne baba tutumu ile yetişmiş olmak. Baskıcı ve otoriter anne baba tutumu ile büyütülen çocuklar çoğunlukla özgüveni zayıf, çekingen, kendinden emin olamayan, kendi isteklerini dile getiremeyen bireyler olarak görülmektedir.
- Mükemmeliyetçi yapıya sahip olma. Kişinin kendini başarılı bulmaması ve sık sık kendini eleştirip kararlarına güvenmemesi.
- Özgüven eksikliği ve detaylara fazla takılıp kalmak olarak sıralanabilir.
Karasızlık her durumda gerçekten de olumsuz mudur?
Aslında herkesin karasız kaldığı anlar vardır hayatta. Burada önemli olan bunun ne sıklıkta olduğu ve hangi durumlarda yaşandığıdır.
Örneğin meslek seçim sürecinde olan bir öğrencinin hangi mesleği seçmesi üzerine olan karasızlığı ve bunun üzerine tüm meslekleri ayrıntılı araştırması, meslek sahibi kişiler ile konuşması onun hayatındaki bu önemli karara değer verdiğini göstermektedir.
Bir de kararsızlıkla boğuşan Kerem’in hikayesine bakalım. Kerem her sabah kalktığında ne yemek yese diye bir saatten fazla düşünür, dışarı çıkarken kıyafet seçiminde zorlanır ve hatta bazen bu yüzden dışarı çıkmaktan bile vazgeçer. Alışveriş yapmaya gittiğinde yanında hep birini götürür çünkü kendi hangisini alması gerektiğine karar veremez. Hayatta kendi tükenmiş hisseder çünkü hayat onun için uğraştırıcıdır. Çok fazla seçenek vardır ve bu onun için çok fazla kararsızlık demektir.
Sizce bu hikayeden çıkarılacak sonuç nedir? Hayatta birçok seçeneğimizin olduğu, bu seçenekleri seçmedeki karar verme gücümüzün hayatımızı nasıl etkilediği mi? Kararsızlığın getirdiği endişe ile nasıl tükendiğimiz mi? Evet burada da görüldüğü gibi Kerem’in kararsızlığı hayatını olumsuz etkilemekte ve onu yormaktadır.
Karasızlığın olumsuz etkilerini kısaca şu şekilde sıralayabiliriz;
- Yaşamı olumsuz yönde etkiliyorsa,
- Aşırı endişeye ve strese yol açıyorsa,
- Zaman kaybına neden oluyorsa,
- Sürekli olarak başkalarına fikir sorma ve onaylatma ihtiyacı doğuruyorsa,
- Üretkenliği kısıtlıyorsa bu konu hakkında destek alınmalıdır.
Karasız kalınan durumlarda karar vermemizi kolaylaştıran şeyler nelerdir?
1- Navigasyon metaforu (Artı-Eksi Yöntemi): Sizden araba ile bir yolculuğa çıktığınızı düşünmenizi istiyorum. Yola devam ederken karşınıza seçmeniz gereken üç farklı güzergah çıktı. Hangisinden gideceğinizi bilmiyorsunuz ve karar veremiyorsunuz. Burada güzergah seçimi yaparken nelere dikkat edersiniz?
Örneğin diğer güzergahlara göre yolun kısalığı- uzunluğu, kalabalık olup olmadığı, şehir içinden mi götürecek belki o şehri de gezme fırsatı doğurur… bu dikkat edilenler bizim konuya verdiğimiz öneme, niteliğe göre değişiklik gösterebilir. Peki hangi yoldan gitmeye karar vermenize neler yardımcı olur? tahminen seçmek, etraftakilere sorma veya en güvenilir gibi duranı “navigasyon”.
Navigasyon ile istediğimiz hedefe bizi götüren yolları görebilir, avantajlarını ve dezavantajlarını fark edebilir böylece karar vermemiz kolaylaşmış ve güvenilir olabilir.
Sizce de hayatımızdaki önemli seçim süreçlerinde de karar vermemizi kolaylaştıran bir navigasyon olması çok güzel ve rahatlatıcı olmaz mıydı? Maalesef ki henüz hayatımızdaki tüm yolları görmemizi sağlayan bir navigasyon mevcut değil. Ancak bunu biz zihnimiz ile yaratabiliriz. Nasıl mı? Öncelikle yolcukta karşımıza çıkan o seçenekleri düşünelim. Bu seçenekler neler? İlk seçenek neler gösterirdi? Bu seçenek sizin için ne kadar uygun? Bu seçeneğin artıları ve eksileri neler? Bu seçeneğin gerçekleşme ihtimali nedir? Bu seçeneğin gerçekleşmesi için engeller ve çözüm yolları nelerdir? Bunları tüm seçenekler için kendinize sorarak ve cevaplarını yazarak kendi navigasyonunuzu oluşturabilirsiniz.
2- Karar verme süresi belirleyin:
Karar vermeniz gereken zaman dilimini belirleyin ve son tarihini takviminize not edin. Bu süre zarfında düşünme ve karar vermeyi daha rahat gerçekleştirebilirsiniz.
3- Sadece o duruma odaklanın:
Kişisel duygu ve düşüncelerden ayrılarak gerçek duruma ve elinizde olan bilgilerin doğruluğuna bakın. Bu bir anlamda artı eksi tekniğine de benzer. Fakat durumu parçalara ayırarak her bir parçaya ayrı ayrı odaklanarak dağılmanızı önleyebilirsiniz.
Hayatımızdaki yolculukta kararsızlık, seçenekleri bize göstererek doğru yolu bulmamızı sağlayan bir yoldaştır. Bu yolda kararsızlıkla karşılaştığımızda seçenekleri iyi değerlendirmek, kararsızlığın zamanımızı çalmasının önüne geçmek ve mücadeleci olup vazgeçmemek bizi geminin ulaşacağı limana götürür. Güzel limanları seçmeniz dileğiyle…
Psikolojik Danışman: Aslı Deniz
Bunları da beğenebilirsiniz
Geçmeyen Geçmişin Günümüzdeki İşaretleri
Öz-Güven
